Het archief van Toots Thielemans vond een onderkomen bij de Muziekafdeling van de Koninklijke Bibliotheek.

Vorig jaar overleed de Belgisch-Amerikaanse jazzmuzikant Toots baron Thielemans (1922-2016) na een lange en vruchtbare carrière. Enkele maanden later vond zijn muzikale nalatenschap een onderkomen in de Koninklijke Bibliotheek van België. Een bibliotheek lijkt misschien niet de meest voor de hand liggende bestemming, maar de Koninklijke Bibliotheek is meer dan een collectie boeken en tijdschriften. Ze herbergt een indrukwekkende verzameling aan muzikaal erfgoed. Musicologe Marie Cornaz, curator van de Muziekafdeling van de KB, vertelt over deze belangrijke acquisitie.

Marie Cornaz: "Het archief van Toots Thielemans is zeer omvangrijk"

Op de website van de Koninklijke Bibliotheek melden jullie dat de Muziekafdeling het belangrijkste wetenschappelijk centrum van het land is voor het bewaren van muziekdocumenten.

Dat heeft te maken met het volume van onze collectie en met de opdracht van de Koninklijke Bibliotheek (KB). Qua strekkende meter heeft de KB de grootste openbare collectie muziekdocumenten. Die bestaat uit bladmuziek, autografen, archieven, brieven, geluidsdragers (ca. 100.000 items), ... En als instelling zijn we een wetenschappelijk centrum: het doel van de Muziekafdeling is om onze collectie te bestuderen, te onderzoeken en hierover lezingen en symposia te organiseren.
Onze collectie is complementair met die van het Muziekinstrumentenmuseum. Dat is eveneens een wetenschappelijke instelling rond muzikaal erfgoed, maar hun focus ligt bij muziekinstrumenten. Wij verzamelen de rest.
Met onze thematische focus zijn we binnen de KB een buitenbeentje. De andere afdelingen zijn telkens ontstaan rond een type van documenten: handschriften, prenten, oude drukken, munten, ... terwijl de Muziekafdeling zich concentreert op een thema: muziek. Met de hele rijkdom en verscheidenheid aan documenten en objecten die daar bij hoort.

Hoe is de collectie van Toots Thielemans bij jullie terechtgekomen?

Er waren nog voor het overlijden van Toots contacten met de familie. Het was de wens van Toots en zijn echtgenote om zijn archief aan de KB te schenken om er een fonds Toots Thielemans mee op te richten. Omdat alle neuzen al in dezelfde richting stonden, verliep de uiteindelijke overdracht van de collectie vlot. Op korte tijd werd alles (en het is een grote collectie!) overgebracht en konden we beginnen aan de inventarisatie.
Het archief van Toots is zeer uitgebreid, zowel qua volume als qua tijdspanne. De man heeft in zijn lange carrière heel wat erfgoed nagelaten. Er zijn platen (78-toeren, 33-toeren, 45-toeren), cd’s, autografen van muzikale thema’s, kopieën van bladmuziek, gedrukte bladmuziek, en enkele duizenden foto’s. Zowel van hemzelf als foto’s van andere muzikanten, sommige met opdracht aan Toots. Voorts bevat de collectie affiches, concertprogramma’s, tekeningen, schilderijen, karikaturen, persknipsels.
Die documenten moeten we ordenen en dateren. Daarbij moeten we soms een beroep doen op de familie of de manager om te helpen met identificeren. Dat is een werk van lange adem.

Toch moeten we niet wachten om de collectie te raadplegen?

Als we zouden wachten tot heel onze collectie geïnventariseerd is, dan kan men lang wachten. De KB is uiteindelijk een publieke instelling, gefinancierd met publieke middelen en het is niet meer dan normaal dat we alles ter beschikking stellen aan het publiek. Ook collectiemateriaal dat nog niet geordend is, kan na afspraak geraadpleegd worden.
We hebben immers veel erfgoed te verwerken met ons team van vijf personen. Bovendien is onze collectie zeer complex. Het gaat om meerdere soorten documenten: bladmuziek, foto’s, affiches, objecten, ... Daarom is het catalogiseren en inventariseren een voortdurende opdracht, niet alleen voor de nieuwe fondsen, maar ook onze oudere collecties moeten opnieuw verwerkt worden om ze met de standaarden van vandaag te inventariseren.

Autograaf van de jonge Toots (uit: fonds Toots Thielemans, Koninklijke Bibliotheek)

Met het verwerven van dit fonds versterkt de Muziekafdeling haar collectie niet-klassieke muziek.

Onze afdeling beperkt zich niet tot klassieke muziek: we beheren bijvoorbeeld ook het fonds Marc Danval (jazz) of het fonds Eric Mathot (jazz en lichte muziek). In principe staan we open voor elke collectie van muzikaal erfgoed, maar we zullen en kunnen niet elke verzameling opnemen. Een overweging die we daarbij maken, is bijvoorbeeld of de collectie een aanvulling is op wat we al hebben. Want als we onze collectie uitbreiden met een schenking of met een aankoop, doen we dat niet zomaar. Collectiebeheer is immers zeer arbeidsintensief: er moet geïnventariseerd worden, de collectie moet vakkundig opgeborgen worden, of moet misschien gerestaureerd worden.
Anderzijds gaan we actief op zoek naar interessante stukken die onze collectie kunnen aanvullen; bijvoorbeeld werk van Eugène Ysaÿe, André Grétry of César Franck. Zo konden we onlangs een aantal autografen van Henri Vieuxtemps verwerven dankzij de steun van de Koning Boudewijnstichting.

Ook stripfiguur Natacha (François Walthéry) is fan van Toots (uit: fonds Toots Thielemans, Koninklijke Bibliotheek)

De Muziekafdeling heeft een eigen concertzaal ter beschikking. Hoe verhouden de concerten zich tot het muzikaal erfgoed dat jullie beheren?

De concerten hebben telkens een band met onze collectie. Die kan direct zijn – bijvoorbeeld de uitvoering van een autograaf – of minder direct. We moeten telkens aftasten hoe de muzikanten hun repertoire kunnen afstemmen op wat wij te bieden hebben in onze collectie. Een mooi voorbeeld was het concert van de Tivoli Band tijdens het colloquium ‘Het muziekleven in België tijdens de Tweede Wereldoorlog’. Van het repertoire dat zij brengen, vind je veel bladmuziek terug in het fonds Eric Mathot. Dat was voor ons een gelegenheid om die collectie nog eens onder de aandacht te brengen.
Naast de concerten kunnen we onze collectie ook op andere manieren naar buiten brengen. Met tentoonstellingen, publicaties en wetenschappelijke valorisatie door middel van studies, onderzoek, colloquia.

Meer info: www.kbr.be/nl/collecties/muziek