Participatie is een kernbegrip bij immaterieel erfgoed. Het was een van de thema’s van het de AMATEO conferentie in Pécs.

Amateo

AMATEO, het Europese netwerk voor actieve participatie in culturele activiteiten, organiseerde zijn jaarlijks congres in het Kodály Centrum in het Hongaarse Pécs van 28 tot 30 november 2017 (AMATEO Annual Conference 2017 – Traditional artforms as a foundation for modern European culture: Building Communities through Active Participation in Amateur Arts). Gustav Mahlers citaat ‘Tradition ist die Weitergabe des Feuers und nicht die Anbetung der Asche’ werd door verschillende sprekers aangehaald en sloot nauw aan bij de thematiek van het congres. Traditionele kunstvormen evolueren voortdurend door de steeds veranderende sociale en culturele context waarin zij beleefd worden. Hoe gaan wij als artiest, liefhebber, pedagoog of cultuurorganisatie om met deze veranderingen? Hoe verhouden oude en nieuwe manifestaties van een bepaalde kunstvorm zich tot elkaar? En hoe kunnen amateurkunsten eenheid scheppen in de complexe gemeenschappen van de 21ste eeuw? Deze en gelijkaardige vragen vormden de basis voor de discussies tijdens drie thematische blokken van presentaties.

 Katy Spicer brengt de keynote presentatie in de Cella Septichora in Pécs

Verandering vs traditie

In het eerste blok stonden de hedendaagse uitdagingen van traditionele kunstvormen centraal. Rond dit thema toonden de sprekers aan de hand van specifieke voorbeelden aan hoe er in verschillende landen wordt omgegaan met snel veranderende volksmuziek en -danstradities. Anaïs Verhulst, stafmedewerker bij Resonant, bestudeerde de dubbelzinnigheid van de begrippen ‘traditionele muziek’ en ‘volksmuziek’ in Noorwegen. Wat al dan niet als traditioneel wordt beschouwd verschilt sterk op individueel en lokaal vlak; iedere regio heeft zijn eigen muzikaal repertoire, iedere generatie zijn eigen stijl en ieder persoon zijn eigen smaak. Op nationaal niveau worden de grenzen van de traditie steeds genegotieerd om de uiteenlopende en steeds evaluerende tradities van het hele land te omvatten. Hierna besprak Matókné Kapási Julianna (Heritage House, Hungary) de jaarlijkse Hongaarse volksdanswedstrijden. Er wordt van de dansers een grondige kennis van het historisch bronmateriaal – zoals audiovisuele opnames van de dansen – verwacht alvorens ze de traditie in een eigen, modern, jasje mogen steken. Tenslotte stelde Tomaz Simetinger (Slovenië) precies deze relatie tussen een historisch ‘juiste’ stijl en een artistieke interpretatie van volksdansen in vraag. Hoe kan je historische bronnen kritisch evalueren? Zijn moderne uitvoeringen nog steeds ‘folk’? En als een traditie evalueert, behoren de uitingen ervan nog steeds tot hetzelfde fenomeen of is het iets anders geworden? Met deze vragen vatte hij enkele uitdagingen van traditionele volksmuziek en –dans samen. Tijdens de hierop volgende discussie concludeerden de aanwezigen dat door evoluties in volkstradities te omarmen ze relevant blijven in een steeds veranderende samenleving.

Obstakels voor participatie

Het tweede blok onderzocht manieren waarop culturele organisaties obstakels voor participatie in amateurkunsten overbruggen. Deze obstakels kunnen zowel geografisch als sociaal zijn; hoe bereik je afgelegen gebieden en hoe betrek je minderheidsgroepen? Eerst lichtten verschillende leden van AMATEO toe hoe hun organisaties hiermee omgaan. Hierna werden voorbeelden gegeven van projecten die dergelijke noden aanpakken. Zo stelde Maja Zrncic (Ministerie van Cultuur, Kroatië) een educatief programma voor waarin professionele artiesten afgelegen gebieden van het land bezoeken. En Matjaž Šmalc (JSKD) startte in 2015 een project dat studenten helpt om theaterorganisaties in Sloveense universiteiten op te richten. Voordien was er reeds een rijk amateurtheaterleven voor leerlingen van de middelbare school en voor volwassen, maar er waren nog geen studentenverenigingen die zich met theater bezighielden terwijl hier wel interesse voor was.

De week van de amateurkunsten

Het derde en laatste blok van het congres ‘Spread the Word and Share the Joy’ werd aangekondigd als een bron van inspiratie voor cultuur-, kunst-, en erfgoedorganisaties. Sinds 1996 wordt in Vlaanderen jaarlijks een Week van de Amateurkunsten georganiseerd waarin amateurkunstenaars aangemoedigd worden om met hun kunsten naar buiten te komen. Dit inspireerde andere Europese landen om gelijkaardige evenementen te organiseren. Naast een presentatie van Benedikte de Vos (Forum voor Amateurkunsten) over de Week van de Amateurkunsten in Vlaanderen en Brussel kwamen ook sprekers uit Slovenië, Nederland, Tsjechië en Kroatië aan bod om hun lokale variant van het evenement voor te stellen. Hierbij kwam het belang van dergelijke evenementen aan het licht om de verscheidenheid aan culturele activiteiten in een land zichtbaar te maken. Naast enkele interessante praktijkvoorbeelden, haalden meerdere sprekers de problematiek omtrent de term ‘amateurkunsten’ aan. Voor sommige projecten werd afgezien van de term ‘amateur’ omdat het soms negatieve connotaties heeft en omdat niet iedere niet-professionele kunstbeoefenaar zich identificeert als amateur. Campagnes zoals ‘IkToon - kunst van iedereen’ in Nederland en ‘Get Creative’ in het Verenigd Koninkrijk bieden mogelijk een oplossing voor deze terminologische drempel.

Dansinitiatie op de muziek van Zengö

Iedereen danst mee

Naast deze presentaties was er een cultureel programma voorzien. Zo vond op de openingsavond de keynote presentatie van Katy Spicer (English Folk Dance and Song Society) plaats in de Cella Septichora, een bezoekerscentrum dat rond de ruïnes van vroegchristelijke mausolea werd gebouwd. Na haar presentatie werd ook een rondleiding van dit onroerend erfgoed van Pécs gegeven. Aan het eind van de tweede dag van het congres speelde het lokale ensemble Zengὄ Hongaarse volksmuziek. Participatie – het thema van het congres – werd hierdoor concreet; het optreden transformeerde al snel in een dansinitiatie.

Kort samengevat, het congres bood zowel een stimulerende denkoefening over theoretische concepten omtrent traditionele kunstvormen als boeiende praktijkvoorbeelden van organisaties die werken rond kunst en cultuur. De discussies rond het afbakenen van tradities en de terminologie die gebruikt wordt tijdens projecten zijn ook relevant voor de erfgoedwerking. De projecten – en de resultaten ervan – die voorgesteld werden door sprekers zullen ongetwijfeld dienen als een bron voor inspiratie voor toekomstige projecten. De uitstekende organisatie en de hoge kwaliteit van de presentaties dienen als bewijs van hoe Mahler ter harte werd genomen tijdens dit congres. AMATEO leden aanbidden niet de asse, maar geven het vuur van levende traditionele kunstvormen door aan de gemeenschap waarin zij werken.