Muzikaal erfgoed is ook papieren erfgoed.

Erfgoedwaarde

Het papieren muzikaal erfgoed bestaat uit documenten als:

De erfgoedwaarde van papieren muzikaal erfgoed kan sterk variëren. Er zijn tal van factoren die hierbij meespelen: uniciteit, zeldzaamheid, de documentaire waarde en informatie van het document, de historiek en de context van het document, ...

Hoe bewaren?

Papier is van nature onderhevig aan verval: naarmate de celluloseketens in het papier ouder worden, breken ze langzaam af en gaat het papier vergelen, brozer worden en uiteindelijk verpulveren. Eens dit proces in gang is gezet, kan je het niet meer omkeren. Maar de talrijke factoren die de veroudering van papier versnellen kan je wel onder controle houden, zodat het ontbindingsproces vertraagt of zelfs tot staan gebracht wordt. Door een aantal eenvoudige maatregelen te nemen, kan je heel wat schade (preventief) voorkomen.

Hou bij de bewaring van papier zeker de volgende factoren in het oog:

Temperatuur en vochtigheid

De natuurlijke samenstelling van papier maakt dat het snel reageert op het milieu waarin het bewaard wordt. Papier is daardoor in de eerste plaats erg gevoelig aan de klimatologische omstandigheden. De temperatuur en luchtvochtigheid van de ruimte zijn aspecten die de veroudering van papier in de hand kunnen werken.
Bij een te hoge luchtvochtigheid zal papier vocht opnemen en zwellen, bij een lagere vochtigheid zal het opnieuw krimpen. Herhaaldelijk zwellen en krimpen veroorzaakt spanningen op het papier waardoor het kan scheuren. Bij een te hoge temperatuur droogt papier dan weer uit waardoor het bros wordt.

De luchtvochtigheid en temperatuur beïnvloeden het behoud van papier ook op een onrechtstreekse manier: een te vochtige of te warme omgeving trekt namelijk schimmels en bacteriën aan die op hun beurt schade kunnen veroorzaken aan het papier.

Bedenk dus goed waar je de papieren documenten zal onderbrengen: liefst is dit een gesloten ruimte, waar het mogelijk is de temperatuur en vochtigheid zo laag en zo stabiel mogelijk te houden. Vermijd bijvoorbeeld een warme zolder of een vochtige kelder. De beste omstandigheden om papier voor de lange termijn te bewaren zijn zo’n 16 tot 18° C (alleszins niet boven de 20° C) en tussen 30-50% relatieve vochtigheid. Veranderingen in temperatuur en vochtigheid verlopen best zo geleidelijk mogelijk. Laat de ruimte waar je de documenten bewaart dus niet te snel opwarmen of afkoelen. Papieren documenten beschermen tegen al te grote warmte, betekent ook dat je ze niet te dicht in de buurt plaatst van verwarmingselementen als een radiator, elektrisch vuurtje of lampen.

Licht

Licht kan het natuurlijk verval van papier versnellen, zowel zichtbaar als onzichtbaar licht (UV-licht, infrarode straling). Mogelijke gevolgen van blootstelling aan licht zijn dat het papier vergeelt, dat tekst vervaagt en kleuren veranderen of verbleken. Daglicht is (door de concentraties UV-licht) op zich al schadelijk. De belichtingsgraad en belichtingsduur aanpassen kan heel wat schade voorkomen. Eens papier aan licht is blootgesteld, begint een onomkeerbaar vergelingsproces dat ook nadien, bij bewaring in het donker, doorgaat.

Zorg ervoor dat de papieren documenten zo weinig mogelijk in contact komen met licht. De basisregel luidt dat ze best enkel in contact komen met licht wanneer dat nodig is (voor raadpleging). Een volledig verduisterde ruimte om het papieren archief te bewaren is ideaal, maar meestal geen realiteit. Tracht wel een ruimte met zo min mogelijk vensters in te richten als bewaarplaats voor je documenten, en voorzie de mogelijkheid deze te verduisteren.

De documenten bewaren in goed afgesloten archiefdozen kan ook al heel wat schade voorkomen. Plaats de documenten niet in de directe nabijheid van een lichtbron. Een minimumafstand van 30 centimeter is aangewezen. Gebruik zeker geen spots als verlichtingsbron. Laat geen onnodig licht branden. Let ook op met lampen die een grote hoeveelheid UV-stralen uitzenden, zoals buislampen en halogeenlampen. Voorzichtigheid is ook aangewezen bij types lampen die warmte produceren (zoals gloeilampen). Vergeet niet dat ook kopiëren, scannen en fotograferen (met flits) de documenten op korte tijd zeer intensief blootstelt aan licht.

Zuren

Papier dat op basis van hout is gemaakt, bevat lignine. Dit zorgt onder invloed van zuurstof en licht voor verzuring. Ook stoffen die aan het papier worden toegevoegd (lijmen, bleekmiddelen, ...) zorgen voor verval. De zuren zijn niet alleen een gevaar voor het eigenlijke erfgoed, maar ook voor de materialen waarin je het erfgoed verpakt en bewaart.

Ook oxidatie kan een belemmering zijn voor de langetermijnbewaring van papier. Papier kan van bij de fabricage metaaldeeltjes bevatten die oxidatievlakken veroorzaken. Ook externe factoren, zoals nietjes, paperclips of speldjes, zorgen voor roestvlekken.

Gebruik best zuurvrije mappen en dozen als verpakkingsmaterialen. Die kan je vinden in papierspeciaalzaken.

Ongedierte, schimmel

Bacteriën en schimmels gedijen het best in een warme, vochtigere omgeving. Ze brengen schade toe aan papieren documenten in de vorm van gekleurde vlekken, vervilting en knaagschade. Materialen die door schimmel zijn aangetast, moeten onmiddellijk geïsoleerd worden en vereisen speciale behandeling.

Stof en vuil

Stof en vuil zijn aantrekkelijk voor ongenode gasten. Stof regelmatig af in de bewaarruimte, voorkom resten van eten en drinken. Hou temperatuur en vochtigheid goed onder controle om micro-organismen geen kans te geven. Vocht beperken in je archiefruimte houdt ook in dat je liever niet dweilt of afstoft met een al te vochtige doek. Bij contact met water leg je het papier best onmiddellijk open om te drogen. Om het meeste water direct op te nemen kan je vloeipapier gebruiken. 

Ook stilstaande lucht bevordert de verspreiding van schimmels: de bewaarruimte af en toe goed verluchten is de boodschap, maar vermijd openstaande deuren en vensters.

Hanteren

Hoe je als gebruiker papieren documenten hanteert, zal in grote mate hun behoud beïnvloeden. Veelvuldig gebruik (en vooral onjuist gebruik) van documenten kan hun bewaartermijn aanzienlijk verkorten. Een juist gebruik veronderstelt dat je de documenten met de nodige voorzichtigheid en voorzorgen manipuleert.

Schone handen en een propere werkruimte beperken het aandragen van stof en vuil.

Vermijd vouwen, kreuken, vlekken en scheuren: draai bladzijden met de nodige zorg om bijvoorbeeld, verwijder alle obstakels op het bureau die scheuren kunnen veroorzaken.

Neem de documenten enkel vast wanneer dat nodig is. Een goede manipulatie van documenten heeft ook te maken met de manier waarop je ze opbergt: zorg bijvoorbeeld steeds voor voldoende ondersteuning van de documenten.

Stem het formaat van de archiefdozen goed af op het formaat van de documenten die je er in wil bewaren. Vermijd ook het gebruik van viltstift, balpen of stempels op ‘erfgoeddocumenten’. Schrijf niet op de documenten zelf, maar zo veel mogelijk enkel op de verpakking.

Foto’s

Meer weten?

Submit to FacebookSubmit to Google PlusSubmit to TwitterSubmit to LinkedIn